Pandangan Semesta Tamadun Melayu

1. DEFINISI PANDANGAN SEMESTA (WORLD VIEW/WELTANSCHAUUNG)

• Secara umumnya, ia merupakan satu konsep mengenai alam semesta secara keseluruhan terutamanya dilihat melalui satu sudut pandangan yang dopengaruhi oleh satu sistem nilai yang tertentu.
• Menurut pendapat seorang sarjana Barat, Albert Schweitzer, pandangan semesta bolehlah ditafsirkan sebagai “the some total of thought which a community or individual think about the nature and purposed of the universe and about the place and destiny of mankind within the world.”
• Manakala menurut pandangan salah seorang sarjana Islam, Syed Naquibb al-Attas, pandangan semesta Islam merangkumi dunia dan akhirat yang mana aspek dunia merupakan persediaan bagi aspek akhirat. Oleh itu pandangan semesta dari perspektif Islam ialah pandangan tentang realiti atau hakikat yang terjelma dari mata hati manusia mengenai kewujudan seluruh alam.

2. EVOLUSI PANDANGAN SEMESTA MASYARAKAT MELAYU

• Evolusi pandangan semesta masyarakat Melayu secara umumnya boleh dilihat melalui dua dimensi yang utama iaitu zaman pra-Islam dan juga setelah kedatangan Islam. Namun semasa zaman pra-Islam pula terbahagi kepada dua peringkat yang utama iaitu;

i) sebelum kedatangan agama Hindu dan Buddha

ii) kedatangan agama Hindu dan Buddha

2.1 SEBELUM KEDATANGAN AGAMA HINDU DAN BUDDHA

• Pada ketika ini dikatakan masyarakat Melayu mempunyai sistem kepercayaan primitif iaitu animisme dan dinamisme: yang mempercayai bahawa setiap benda ada jiwa, roh atau semangat yang mempunyai perwatakan sendiri, sama ada dapat membawa kesan baik atau buruk.
• Roh nenek moyang yang dinamakan “hyang” (seerti “poyang”/ “moyang”) dipercayai masih berada di kalangan mereka dan mempunyai tenaga yang kuat yang boleh mempengaruhi mereka. Oleh itu ia perlu ditenangkan melalui upacara pemujaan dan penyembahan.
• Pawang, Bomoh dan Dalang merupakan peribadi perantara yang boleh menghubungi “hyang” melalui pembacaan jampi, serapah, penyajian dan sebagainya.

2.2 KEDATANGAN AGAMA HINDU DAN BUDDHA

• Dengan kedatangan agama Hindu dan Buddha ke alam Melayu, upacara agama menjadi lebih formal dan tersusun. Namun pengaruh itu tidak benar-benar melibatkan keseluruhan ajaran yang terdapat dalam falsafah Hindu-Buddha asli, yang dipentingkan hanya perkara-perkara yang berkaitan dengan selok-belok upacara agama. Di samping itu, ajaran Hindu-Buddha ini juga membesar-besarkan keagongan dewa-dewa dan ini telah mempengaruhi kepercayaan masyarakat Melayu.
• Pandangan semesta yang dipengaruhi oleh agama baru ini juga dapat dikesan melalui karya-karya Melayu tradisional yang bercorak mitos dan lagenda. Ini dipengaruhi daripada ajaran kitab-kitab suci agama Hindu seperti Mahabrata, Bhagavad Sita dan Baratayudha. Oleh itu aspek-aspek yang dipentingkan ialah kesenian, keindahan, keromantisan, kesedihan, keagongan dan ketakjuban. Aspek-aspek falsafah dan penghujahan yang rasional tidak ditekankan. Ini telah mempengaruhi pemikiran masyarakat Melayu khususnya golongan bangsawan.
• Menurut pendapat Syed Naquibb, kedatangan agama Hindu tidak merubah pandangan semesta masyarakat Melayu secara mutlak. Apa yang jelas terlihat ialah kesan pengaruh Hindu-Buddha hanya pada lapisan di atas sahaja (golongan bangsawan), tidak menyerap ke segenap lapisan masyarakat Melayu.
• Namun kesan daripada aspek-aspek ajaran Hindu seperti sistem kasta (lapisan masyarakat) yang memisahkan antara golongan raja, bangsawan dan rakyat jelata menular masuk ke dalam sistem sosial masyarakat Melayu. Dari sinilah wujudnya sistem ‘feudal’ yang telah diamalkan dalam sistem pantadbiran mana-mana kerajaan Tamadun Melayu.

2.3 KEDATANGAN ISLAM

• Selewatnya-lewatnya pada awal abad ke-15, masyarakat Melayu boleh disifatkan sebagai menempuh era baru dengan kedatangan Islam. Islam telah mengubah bentuk kepercayaan dan corak hidup mereka juga pandangan semesta mereka. Kepercayaan kepada dewa dan animisme bertukar kepada kepercayaan kepada Allah dan Rasul-Nya.
• Antara elemen-elemen asas pandangan semesta Tamadun Melayu-Islam ialah

i. Kepercayaan kepada Yang Maha Esa, Pencipta, Pentadbir dan

Pemelihara Alam Semesta.

ii. Konsep penghitungan dan pembalasan yang muktamad di akhirat.

iii. Keyakinan kepada pembalasan yang baik bagi amalan yang baik dan sebaliknya.

iv. Menghormati maruah dan martabat manusia.

v. Keadilan, kebebasan dan kesaksamaan

vi. Kehidupan yang pertengahan dan seimbang antara jasmani, rohani dan akal.

• Lantaran itu, masyarakat Melayu menyedari bahawa seluruh hidup mereka terfokus kepada Tuhan (God-centered). Oleh itu masyarakat Melayu menyedari dan meyakini bahawa Allah S.W.T. Maha Berkuasa. Sebagai kesannya, pandangan semesta Melayu telah dibentuk berasaskan habluminallah (berbuat baik kepada Allah) dan habluminannas (berbuat baik kepada manusia).
• Namun satu perkara penting yang perlu diambil kira ialah walaupun Islam telah bertapak kuat, ini tidak bermaknakepercayaan animisme dan Hindu-Buddha berjaya dikikis habis dalam kehidupan masyarakat Melayu. Masih banyak tanda-tanda yang menunjukkan masyarakat Melayu terpengaruh dengan unsur-unsur sebelum kedatangan Islam tanpa merosakkan aqidah mereka.
• Di atas keadaan itulah, maka pengaruh Islam kepada pemikiran serta pandangan semesta Tamadun Melayu boleh disifatkan sebagai;

a) arus perdana iaitu ajaran Islam yang sebenarnya (main stream)

b) arus pinggiran seperti khurafat dan sebagainya (marginal stream)

4. KESIMPULAN

Secara keseluruhannya, pandangan semesta Tamadun Melayu telah melalui beberapa peringkat evolusi. Malah jika diteliti dengan lebih mendalam, zaman penjajahan, zaman menuntut kemerdekaan serta zaman kontemporari juga telah mempengaruhi pembentukan pandangan semesta masyarakat Melayu. Namun secara amnya, Islam sememangnya telah berakar umbi dalam pemikiran serta pembentukan pandangan semesta masyarakat Melayu. Namun unsur-unsur tradisi masih mempunyai pengaruh yang besar dalam kehidupan seharian mereka.